Sag mir wo die Blumen sind
Tentoonstelling Anselm Kiefer in Van Gogh Museum en Stedelijk Museum, Amsterdam. ™ 6 juni 2025
Auteur: Antoon Loomans
Het eerste tijdslot gereserveerd op dinsdag 6 mei, kwart over 10. Druk al, maar nog net niet in een rij voor Anselm Kiefer. Geboren in het laatste oorlogsjaar in Duitsland, opgegroeid tussen de puinhopen en het grote zwijgen over het oorlogsverleden, heeft Kiefer zijn kunstenaarsleven gewijd aan het verwerken en verbeelden van het Duitse schuldgevoel.
Klik op afbeelding voor vergroting en informatie.
Ik had eerder wel werk van Kiefer gezien, o.a. in het KMSKA (Antwerpen), maar dat had nog geen verpletterende indruk op me gemaakt. Het werk hing daar te hoog en onbereikbaar om te kijken naar details. Hier kon ik dichterbij komen.
Van Gogh’s graan
Kiefer pakt uit in deze combinatie- tentoonstelling in het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum, Amsterdam. De inspiratie door Vincent van Gogh is van meet af aan duidelijk: zijn reis naar het einde van Van Gogh was het begin voor de jonge Kiefer. Schetsboek in de hand, liftend door Duitsland, Nederland, België en Frankrijk, Van Gogh achterna.
Het Van Gogh Museum combineert specifiek werk van Van Gogh met de megagrote graanwerken van Kiefer, vooral gemaakt in 2018-2020. Van afstand is de inspiratie duidelijk: goudgele graanvelden, zonnebloemen, uitbundig dik opgebrachte lagen verf, die in golven over het canvas rollen. Twee getormenteerde zielen aan het werk.
Daar waar Van Gogh zich beperkt tot verf alleen, en furore heeft gemaakt door zijn kleurrijk pasteus palet, smijt en plakt Kiefer allerlei objecten op zijn gigantische doeken – zeisen, bijlen, plantenresten, lood, ijzer – en illustreert deze met dichtregels.
Van lood naar goud
Frederike haakte al snel af bij dit Pruisisch geweld, ik vond haar later terug bij de schetsen van Van Gogh en Kiefer… Ondertussen zwierf ik door zijn enorme doeken, van afstand, en dichtbij. Liet ik me meevoeren door de combinatie van kleuren (kopergroen, goudgeel, aardekleuren, donkerblauw), materialen (strohalmen, droge planten, verkoold hout, zand. klei, sediment van electrolyse, zout, lood, krijt, glas, bladgoud, houtskool, schellak, hout, staal, lijm), en dichtregels.
In Kiefer’s ouder werk was het landschap vooral ‘schuldig’. Zijn zonnebloemen zijn niet geel of van goud, in zijn landschappen overheersen grijs- en bruintinten. Zijn gigantische werken van lood zijn letterlijk en figuurlijk loodzwaar. In zijn recent werk gebruikt Kiefer veel meer kleur, verandert de alchemist in hem lood in (blad)goud.
Geel en goud vooral om de glans van de zon op het graan te zoeken, maar het goud werkte bij mij het best in zijn magnus opus van deze tentoonstelling (“Sag mir wo die Blumen sind”) het werk aan de vier wanden in het trapportaal van het Stedelijk, speciaal ervoor gemaakt. Goud, hier gebruikt als kleur van een hemelgewelf, als in een kathedraal – doorspoelt met andere kleuren – sprak me erg aan.
Inspiratie
Speciaal vond ik de canvas pakken, in rijen dik opgehangen aan hangers aan de voet van dit werk, besmeten met verf, klei, en rozenbladeren. Kiefer, “hanging out to dry”, fantastisch. Inspiratie om zelf aan het werk te gaan.
Groot, groter, groots
Kijkend naar Kiefer, vroeg ik me af hoe je zo’n groot werk, zonder beschadiging vervoert, opbouwt. Kiefer werkt groot: een doek van 480 x 780 cm is geen uitzondering. Als geheel is het onmogelijk om dat in die omvang te vervoeren: bij het eerste het beste viaduct sta je vast… Beter kijkend naar ieder canvas zag ik verticale naden over ieder werk lopen, klein maar toch: veel schilderijen leken uit 3 delen opgebouwd, en dat laat toe om ze op hun lange zijde in een truck met oplegger te vervoeren.
Een van de suppoosten vertelde me dat de werken inderdaad in delen waren aangevoerd in houten kratten (uit Croissy Beaubourg in Frankrijk, waar Kiefer een 38 ha groot atelier heeft) en dat voor de opbouw van beide expositieruimtes een team van 20 jonge medewerkers van Kiefer 2 weken bezig is geweest. Her en der zag je wel dat er een stuk uit het werk was losgelaten. De uitstekende delen, zoals zeisen, bijlen, verkoold hout en plantenstengels werden afzonderlijk vervoerd en later weer aan het werk bevestigd…
80 jaar en nog steeds hyperactueel, waar is de jeugd?
Kiefer is dit jaar 80 geworden. En nog steeds (met een team van medewerkers) hyperactief. Zijn thema’s zijn actueler dan ooit.
Wat me opviel is dat er weinig tot geen jonge bezoekers waren, op wat ouders met kinderen na, vooral 50+. De jonge suppoost beaamde dat ze nauwelijks leeftijdsgenoten zag en zelf was ze ook nog niet enthousiast…
Is het werk te somber, niet instagrammable, te rauw, spreekt de symboliek niet tot hun verbeelding, niet benaderbaar, een kaartje te duur, of… moeten jonge mensen gewoon naar school, werk of opleiding op een dinsdagmorgen?
Kiefer: te zien t/m 9 juni 2025. Ook als je jong bent. visitkiefer.nl
Speciale kans voor jongeren: 30 mei, 19-23 uur met Blikopeners
Update jongeren:
We zijn naar de Blikopeners / Beeldbrekers avond geweest en hebben heel veel jongeren gezien! Binnenkort een verslag.
